گلوکوم چیست؟

گلوکوم (glaucoma) یا همان آب سیاه بیماری ای چشمی است که در اثر آسیب رسیدن به عصب های ویژۀ بینایی و ضعیف شدن این عصب ها ایجاد می شود. ضعیف شدن عصب های چشم سبب بالا رفتن فشار داخلی چشم ها شده و می تواند آسیب ها و تأثیرات برگشت ناپذیر و مخربی بر سلامتی چشم ها بگذارد. 

در صورت ایجاد و بروز بیماری گلوکوم، بیمار با دیدن اولین نشانه ها باید هرچه سریع تر به پزشک متخصص برای آغاز مراحل پیشگیری و درمان مراجعه کند. روند ایجاد و بروز این بیماری بسیار آهسته اتفاق می افتد و بیمار معمولاً بعد از پیشرفت نسبی بیماری است که متوجه آن می شود. اثرات و عوارض ناشی از این گلوکوم دائمی و مادام العمر است و ممکن است حتی به زایل شدن کامل نیروی بینایی منجر شود.

تشخیص به موقع بیماری گلوکوم یا آب سیاه می تواند نتایج درمانی خوبی در پی داشته باشد و از آسیب های بیشتر جلوگیری کند. با توجه به اینکه جمعیت ایران رو به پیری نهاده است، احتمال افزایش شیوع این بیماری در سال های آینده بسیار زیاد است و باید برای آن تمهیداتی اندیشیده شود.

علت ایجاد بیماری گلوکوم یا آب سیاه چیست؟

علت اصلی ایجاد گلوکوم یا آب سیاه برای چشم ها، فشار آمدن بیش از حد به عصب های بینایی است. یکی دیگر از علت های ایجاد این بیماری پرفشاری خونِ بیمار است که به سرعت می تواند اعصاب بینایی را تحت تأثیر خود قرار دهد. البته به جز موارد ذکر شده، در بعضی مواقع گلوکوم یا آب سیاه بر اثر وراثت و ضعفی که در عصب های بینایی فرد از ابتدا وجود دارد نیز ایجاد می شود. باید توجه کنید که فشار چشم (یا همان عارضۀ چشم پرفشار) متفاوت با عارضۀ پرفشاری خون است و این دو ماهیت و علل و نتایج یکسان ندارند.

علائم بیماری گلوکوم چیست؟

از کجا باید بدانیم که به عارضۀ چشمی آب سیاه یا همان گلوکوم مبتلا شده ایم؟ بیماری گلوکوم در اغلب موارد درست مانند یک قاتل خاموش عمل می کند و در حالی که چشم بیمار از نظر ظاهری هیچ مشکل و دردی ندارد و کاملاً طبیعی به نظر می رسد، ممکن است فرد مدت ها باشد که به گلوکوم مبتلا شده و چشمانش آسیب بسیاری دیده باشد.

مراحل اولیۀ این بیماری هیچگونه علائمی ندارد و متأسفانه در اغلب موارد علائم آن زمانی ظاهر می شود که بیماری پیشرفت کرده است. یکی از علائم بیماری گلوکوم کاهش دید جانبی یا همان دید محیطی در بیمار است که به راحتی نمی توان متوجه آن شد. ممکن است بیمار احساس کند بینایی یکی از چشمانش بهتر و بیشتر از چشم دیگر است و یا اینکه شکل قوسی بیرونی یکی از چشمهایش یا هر دو اندکی تغییر حالت داشته و از تقارن و حالت همیشگی خود خارج شده است. اگر بیمار با مشاهدۀ این علائم به پزشک مراجعه نکند، بیماری او پیوسته پیشرفت می کند و به تمام نواحی چشمان او گسترش می یابد. 

گلوکوم یا آب سیاه در مواقعی که با افزایش ناگهانی فشار چشم ها نیز همراه باشد، با درد و سوزش زیادی همراه است. علائم و حملات این بیماری معمولاً در شب ها که نور طبیعی وجود ندارد، تشدید می شود و درد هم ممکن است افزایش پیدا کند. ممکن است بیمار مبتلا به گلوکوم با نگاه کردن به چراغ روشن حلقه هایی با رنگ های رنگین کمانی در اطراف نور چراغ ببیند و چشمش اذیت شود. در مراحل پیشرفته تر فضای سفیدی چشم خونی و قرمز خواهد شد و ممکن است حالت استفراغ و تهوع نیز به بیمار دست بدهد.

بعضی از انواع بیماری گلوکوم در یک چشم ایجاد می شود و بعضی از انواع آن هر دو چشم بیمار را در فواصل کوتاه درگیر می کند. محققان معتقدند یکی از عوامل احتمالیِ ایجاد کنندۀ گلوکوم ممکن است استفادۀ طولانی مدت از قطره های استروئیدی چشم باشد. به طور کلی حساس شدن بیش از حد چشم ها به نور و تیره شدن تدریجی سطح چشم ها از علائم اصلی این بیماری به شمار می آید.

تشخیص گلوکوم چگونه انجام می گیرد؟

برای تشخیص بیماری گلوکوم آزمایش های مخصوصی وجود دارد که به تشخیص به موقع این بیماری کمک می کند. شیوع این بیماری در افراد 40 سال به بالا رایج تر است و بعد از این سن توصیه می شود که تمام افراد حداقل در فاصلۀ هر دو سال یک بار هر سه آزمایش تشخیص بیماری گلوکوم را انجام دهند. انجام دادن مرتب این آزمایش ها در فواصل منظم، به تشخیص و درمان به موقع این بیماری کمک بسیاری می کند. سه آزمایش معروف برای تشخیص این بیماری وجود دارد که عبارت است از:

• آزمایش فشار چشم:

این آزمایش فشار چشم را با وسیله ای به نام تونومتر اندازه گیری می کند.

• آزمایش ویژوال:

نقطه های متوالی نورانی برای فرد نمایش داده می شود.

• آزمایش عصبی اپتیک:

در این روش با مشعل های الکتریکی مخصوصی نور را به چشم می تابانند.

اگر نتایج این آزمایش ها مشکوک باشد، فرد برای بررسی های بیشتر به پزشک متخصص ارجاع داده خواهد شد.

روش های درمان بیماری گلوکوم چیست؟

مؤثر بودن فرایند درمان گلوکوم، ارتباط مستقیمی با تشخیص زودهنگام آن دارد؛ به این معنا که هرچه بیماری زودتر تشخیص داده شود، درمان های آن هم ساده­تر و مؤثرتر خواهد بود. پزشکان به­ صورت پیوسته در حال بهبود روش ­های درمان این بیماری هستند و در زمینۀ آن تحقیقات بسیار زیادی انجام می­دهند. به­ عنوان مثال محققان به دنبال یافتن راه­ هایی هستند که با کمک آن­ بتوان فشار داخلی چشم را کاهش داد و همچنین اعصاب بینایی را تقویت کرد. همچنین ایمپلنت هایی طراحی و تولید شده است که به داخل چشم وارد می­شود و محیط آن را پاکسازی و آب­های اضافی را از آن خارج می کند. راه دیگر درمان گلوکوم یا همان آب سیاه استفاده از سلول­های بنیادی است که با کمک آن­ها سلول های از بین رفته و آسیب دیده ترمیم خواهند شد.