فشار چشم وضعیتی است که در همه افراد وجود دارد و دارای یک میزان مشخص و نرمالی می‌باشد. زمانی که این فشار از حد نرمال بیشتر یا کمتر شود، به عناصر داخلی و بخش‌های حساس چشم آسیب وارد کرده و در نهایت منجر به ایجاد مشکلات بینایی می‌گردد. در این بخش در مورد فشار چشم صحبت کرده و اطلاعاتی در مورد دلایل ایجاد، علائم و راه‌های درمان آن در اختیارتان قرار می‌دهیم. با ما همراه باشید.
فشار چشم چیست؟
فشار چشم وضعیتی در چشم است که در مراجعات دوره‌ای به چشم‌پزشک اندازه‌گیری می‌شود. در واقع می‌توان گفت فشار چشم در همه افراد وجود دارد و اندازه نرمال آن بین 10 تا 20 میلی‌متر جیوه است. اگر فشار چشم بالاتر یا پایین‌تر از حد نرمال باشد، مشکلاتی را برای بینایی ایجاد کرده و ممکن است آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری را به چشم انسان وارد نماید.
فشار چشم بالا: فشار چشم به میزان مایع جلوی چشم بستگی دارد. در صورتی که مایع زلالیه بیش از اندازه تولید شود و به درستی تخلیه نشود، میزان آن در چشم بالا رفته و باعث ایجاد فشار بر روی عناصر داخلی چشم می‌گردد. این فشار به بافت‌های چشم و اعصاب آسیب رسانده و احتمال ابتلا به بیماری گلوکوم را افزایش می‌دهد.
فشار چشم پایین: فشار چشم پایین خطرات کمتری نسبت به فشار چشم بالا دارد. این مشکل اغلب به دلیل نشت مایع چشم پس از عمل جراحی اتفاق می‌افتد که ممکن است باعث تاری دید یا بروز مشکلات دیگر برای افراد شود. البته در اغلب موارد بیمار مشکلی با فشار چشم پایین ندارد، اما اگر این مقدار به زیر 5 میلی‌متر برسد، وضعیت هایپوتونی اوکلار را ایجاد می‌کند. این وضعیت احتمال بروز بیماری‌هایی چون تورم قرنیه، آب مروارید، قوز قسمت خارجی شفاف چشم و آسیب‌دیدگی ماکولا را افزایش می‌دهد.
دلایل افزایش فشار چشم
فشار چشم بالا، که با عنوان اوکولار هایپرتنشن نیز شناخته می‌شود، معمولا به دلیل تجمع مایع در چشم ایجاد می‌شود. زلالیه مایعی است که در پشت قرنیه چشم تولید می‌شود و از طریق سوراخ مردمک به بخش قدامی جریان پیدا می‌کند. این مایع در نهایت از طریق کانال‌هایی که دور قرنیه وجود دارد، خارج می‌شود. در صورتی که راه این کانال‌ها به هر دلیلی مسدود شود، مایع جلوی چشم افزایش یافته و باعث فشار می‌گردد. این مشکل دلایل متعددی دارد که عبارتند از:
آسیب‌دیدگی چشم: یکی از رایج‌ترین مشکلات چشمی، آسیب‌دیدگی آن است که اغلب در اثر ورود یک جسم خارجی ایجاد می‌شود. این آسیب‌دیدگی‌ها در برخی موارد باعث عدم تعادل در تولید و تخلیه مایع زجاجیه شده و در نهایت فشار چشم را به دنبال دارد.
داروهای استروئیدی: برخی از بیماری‌ها برای درمان نیاز به مصرف داروهای استروئیدی دارند. داروهای استروئیدی از جمله موارد ابتلا به فشار چشم هستند. در برخی موارد استفاده از قطره‌های چشمی که پس از عمل جراحی تجویز می‌گردد نیز باعث بروز این مشکل می‌گردد.
بیماری‌های چشم: بیماری‌هایی مانند قوز قرنیه، سندرم افتادگی پیگمنت، آب سیاه و ... از جمله بیماری‌هایی هستند که باعث ایجاد فشار داخل چشم می‌شوند.
سن: افزایش سن از دیگر دلایل فشار داخلی چشم است. افرادی که بالای 40 سال سن دارند، بیشتر در معرض فشار چشم قرار دارند.
علاوه بر موارد عنوان شده، دلایل دیگری نیز وجود دارد که احتمال ابتلا به فشار چشم را افزایش می‌دهد. این دلایل عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی
- مصرف الکل و کافئین
- سرفه
- بلند کردن اجسام سنگین
- بیماری دیابت
- جراحی چشم
علائم فشار چشم
فشار چشم معمولا هیچ علامتی ندارد و با معاینات دوره‌ای توسط چشم‌پزشک تشخیص داده می‌شود. چشم‌پزشک برای تشخیص فشار بالای چشم از روش‌های مختلفی استفاده می‌کند که عبارتند از:
اپلاناسیون نوتومتری: یکی از روش‌های اندازه‌گیری فشار چشم، آزمون اپلاناسیون نوتومتری است که با ابزاری با نام نوتومتر انجام می‌شود. برای انجام این آزمایش چشم‌ها با یک قطره بی‌حس می‌شوند و مقداری رنگ نیز در چشم ریخته می‌شود. سپس چشم‌پزشک سر بیمار را بر روی یک دستگاه با نام اسلیت لامپ قرار می‌دهد و با سر آن سطح چشم را به آرامی لمس می‌کند و میزان مقاومت قرنیه در مقابل فشار را می‌سنجد. در این روش ممکن است اندازه تحت تاثیر ضخامت قرنیه یا میزان رنگ ریخته شده در چشم قرار گیرد.
پنوماتونومتری: در این روش نیز از قطره بی‌حسی استفاده می‌شود اما نیازی به رنگ نیست. پنوماتونومتر فشار چشم را اندازه‌گیری کرده و ثبت می‌کند و با این کار امکان سنجش کیفیت اندازه‌گیری را نیز می‌دهد. در این روش میزان ضخامت قرنیه تاثیر کمتری بر روی اندازه دارد.
ریبوند تونومتری: در این روش از دستگاهی با نام iCare برای اندازه‌گیری استفاده می‌شود و نیازی به قطره بی‌حس کننده نیست. iCare یک دستگاه قابل حمل است که می‌توان از آن در منزل نیز استفاده نمود.
تونومتری پف هوا: روش دیگر تونومتری، تونومتری غیر لمسی است که در آن از پالس‌های هوا برای اندازه‌گیری استفاده می‌شود.
آزمون کونیوسکوپی: این آزمون امکان بررسی دقیق زاویه چشم را برای پزشک فراهم می‌کند. البته پزشک توانایی دیدن زاویه تخلیه مایع چشم را ندارد اما با این آزمون می‌تواند ابتلا به گلوکوم را در بیمار تشخیص دهد.
معاينه افتالموسكوپي: افتالموسكوپي ابزاری است که بخش داخلی چشم را بزرگ‌تر نشان می‌دهد. در این‌جا پزشک با استفاده از قطره‌های گشادكننده مردمک، چشم را دقیق‌تر مورد بررسی قرار داده و میزان آسیب‌های وارده بر عصب بینایی را تشخیص می‌دهد.
پریمتری: در این روش از بیمار خواسته می‌شود تا یکی از چشمان خود را ببندد و با چشم باز در صفحه کاسهای شکل پریمتری نگاه کند و هر زمان که نوری را می‌بیند دکمه را فشار دهد. پزشک با این کار نقاط سیاه و احتمال بیماری گلوکوم را در بیمار مورد بررسی قرار می‌دهد.
آزمون پاکی‌متری: پاکی‌متر ابزاری است که برای اندازه‌گیری ضخامت قرنیه مورد استفاده قرار می‌گیرد و از نتایج آن برای بررسی تأثیرات ضخامت قرنیه بر فشار چشم استفاده می‌شود.
درمان فشار چشم بالا
همان‌طور که در بالا اشاره شد، فشار چشم بالا هیچ علامتی ندارد و بر اساس معاینات دوره‌ای پزشک تشخیص داده می‌شود. اگر فشار چشم بالاتر از 21 میلی‌متر جیوه باشد، به این معنی است که فرد دچار فشار چشم بالا می‌باشد. فشار چشم بالا به تنهایی بیماری محسوب نمی‌شود، اما ممکن است با بالا رفتن سن بیماری‌هایی چون گلوکوم را به دنبال داشته باشد و باعث نابینایی فرد مبتلا شود. از این رو، بیمار باید همواره تحت نظر چشم‌پزشک باشد تا در صورت لزوم درمان لازم برای او لحاظ گردد. روش‌های درمانی فشار چشم بالا عبارتند از:
دارودرمانی: ممکن است پزشک برای جلوگیری از تجمع مایع زلالیه در بخش جلویی چشم، قطره دارویی را برای بیمار تجویز کند. این قطره از فشار چشم و آسیب‌هایی که ممکن است به عصب بینایی وارد کند، پیشگیری می‌کند. با توجه به این‌که این داروها دارای عوارض جانبی هستند، بیمار باید به طور مداوم مورد معاینه قرار گیرد تا در صورت دریافت تاثیر مثبت دارو، روند درمان ادامه یابد.
جراحی با لیزر: گزینه دیگری که برای درمان فشار چشم بالا وجود دارد، جراحی با لیزر است که البته معمولا پیشنهاد نمی‌گردد. زیرا این عمل امکان ابتلای بیمار به گلوکوم را افزایش می‌دهد.
درمان‌های خانگی فشار چشم بالا
علاوه بر درمان‌های طبی، راهکارهای دیگری نیز وجود دارند که با استفاده از آن‌ها می‌توانید به صورت خانگی از فشار چشم خود جلوگیری کنید. این روش‌ها عبارتند از:
- مصرف اسید داکوساگزنئوئیک: اسید داکوساگزنئوئیک نوعی اسید چرب امگا ۳ است که باعث حفظ عملکرد شبکیه شده و به سلامت آن کمک می‌کند. این اسید در مواد غذایی چون ماهی قزل‌آلا، ماهی تن، ماهی ساردین و دیگر مواد غذایی دریایی یافت می‌شود.
- عدم مصرف چربی ترانس بالا: چربی ترانس بالا از عملکرد درست امگا ۳ در بدن جلوگیری کرده و باعث افزایش فشار چشم می‌شود. تا جایی که می‌توانید از خوردن غذاهای حاوی چربی ترانس بالا اجتناب نمایید. این غذاها شامل بستنی، گوشت گاو، انواع غذاهای فرآوری شده، غذاهای سرخ شده و ذرت بوداده می‌باشند.
- مصرف غذاهای حاوی لوتئین و زاکسنتین: سبزیجات مانند انواع کلم، اسفناج، زرده تخم مرغ خام و گلاب از جمله مواد حاوی لوتئین و زاکسنتین هستند. تا جایی که می‌توانید این مواد را در وعده‌های غذایی روزانه خود بگنجانید.
- کاهش سطح انسولین بدن: سطح انسولین بالا یکی از دلایل افزایش فشار چشم می‌باشد که در بیماران مبتلا به فشار خون، چاقی و دیابت دیده می‌شود. سعی کنید تا جایی که می‌توانید از خوردن غذاهایی که سطح انسولین را به طور ناگهانی افزایش می‌دهند، پرهیز کنید. برنج، غلات، نان، ماکارونی، قند و سیب‌زمینی در این دسته قرار میگیرند. علاوه بر این، ورزش روزانه نیز تاثیر بسیار بالایی بر روی کاهش سطح انسولین بدن دارد. 3 تا 5 روز در هفته را به ورزش کردن اختصاص دهید و حداقل به مدت 30 دقیقه ورزش کنید.