تنبلی چشم، یکی از مشکلات چشمی کودکان است که اغلب در سنین 3 تا 6 سال رخ می‌دهد. در این حالت یکی از چشم‌ها ضعیف‌تر بوده و به دلیل عدم هماهنگی با مغز­، عملکرد درستی ندارد. کودک معمولا تنبلی چشم را درک نمی‌کند و به مرور به تاری و ضعف چشم ناسالم عادت کرده و سعی می‌کند اجسام را با چشم سالم خود تشخیص دهد. از این رو، این بیماری تا مدت‌ها مخفی می‌ماند و والدین هیچ آگاهی از آن نخواهند داشت. تنبلی چشم اگر به موقع تشخیص داده شود، درمان شده و مشکلی را در بزرگسالی ایجاد نمی‌کند.  در غیر این صورت منجر به کم بینایی چشم تنبل یا نابینایی کامل آن می‌شود. در این بخش در مورد تنبلی چشم کودکان، دلایل ایجاد، علائم، راه‌های تشخیص و درمان آن صحبت می‌کنیم.

تنبلی چشم

 تنبلی، یک بیماری چشمی است که به علت اختلال در هماهنگی عملکرد بین مغز و چشم رخ می‌دهد. این اختلال از بدو تولد نوزاد تا سن 8 سالگی اتفاق می‌افتد و اغلب کودکان 3 تا 6 سال را درگیر می‌کند. در این حالت یکی از چشم‌های کودک دچار ضعف در بینایی بوده و اجسام را به صورت تار نمایش می‌دهد. با توجه به این‌که کودکان هیچ ذهنیتی در مورد دید اجسام ندارند، اغلب متوجه این مشکل نمی‌شوند و سعی می‌کنند ضعف بینایی خود را با چشم سالم برطرف سازند. در نتیجه والدین متوجه تنبلی چشم نمی‌شوند. تنبلی چشم ممکن است سال‌ها مخفی باقی بماند که در آن صورت درمان نیز نخواهد شد. در این صورت، مغز کودک کم‌کم تصاویر دیده شده توسط چشم غیر سالم را نادیده گرفته و این چشم به مرور ضعیف‌تر از قبل می‌شود و کم‌کم قدرت بینایی خود را از دست می‌دهد. به این حالتتنبلی چشم گفته می‌شود.

 دلایل ایجاد تنبلی چشم در کودکان

همان‌طور که در بالا اشاره شد، تنبلی چشم در کودکان اتفاق می‌افتد و ممکن است از همان بدو تولد کودک را درگیر کند. این عارضه در نوزادان نارس حدود 30 درصد بیشتر از کودکان سالم است. تنبلی چشم دلایل متعددی دارد که عبارتند از:

• انحراف چشم: انحراف چشم عارضه‌ایست که در آن نگاه فرد به صورت طبیعی یا مستقیم نمی‌باشد و معمولا یک چشم یا هردوی آن به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین تمایل دارد. 
• افتادگی پلک: عارضه‌ایست که در اثر اختلال در اعصاب چشم، اختلال در عضلات یا ضعف تاندون‌ها ایجاد می‌شود. این عارضه در کودکان باعث انسداد مسیر بینایی شده و تاری چشم یا آستیگماتیسم را به دنبال دارد.
•  دوربینی شدید: دوربینی زمانی رخ می‌دهد که چشم نسبت به انحنای قرنیه، طول کمتری داشته باشد و با برعکس. در این حالت نوری که به چشم وارد می‌شود در پشت شبکیه متمرکز شده و باعث تاری اشیای نزدیک می‌شود.
• نزدیک‌‌بینی:  نزدیک‌‌بینی در کودکان اغلب یک عارضه ارثی است که به علت بزرگ بودن کره چشم رخ می‌دهد.
• نابرابربینی: یکی از مشکلاتی که باعث ایجاد تنبلی می‌شود، نابرابربینی یا آنیزومتروپی است. در این حالت یک چشم وضوح بیشتری نسبت به چشم دیگر دارد که این باعث می‌شود مغز چشم تار را نادیده بگیرد. در نتیجه چشم تار دچار تنبلی می‌گردد.
• ژنتیک: از دیگر عوامل تنبلی چشم می‌توان به ژنتیک اشاره کرد. در صورتی که یکی از اعضای خانواده دچار تنبلی باشد، کودک نیز به احتمال زیاد، آن را به ارث خواهد برد.

علائم تنبلی چشم

تنبلی در دوران کودکی، اغلب یک چشم را درگیر می‌کند و کمتر پیش می‌آید که بر روی دو چشم تاثیر بگذارد. نکته‌ای که در این مورد وجود دارد این است که کودکان معمولا متوجه تنبلی و ضعیف بودن یکی از چشمان خود نمی‌شوند. در این صورت، تنبلی تا ماه‌ها حتی سال‌ها بعد پنهان می‌ماند و درمان نخواهد شد.

تنبلی چشم هرچه زودتر درمان شود، نتیجه بهتری دارد. این عارضه در برخی مواقع با علائمی همراه است که در صورت مشاهده آن در کودکانتان، می‌توانید به چشم‌پزشک مراجعه کنید و در صورت تشخیص تنبلی به معالجه آن بپردازید. علائم تنبلی چشم در کودکان عبارتند از:

• اگر چشم کودک به سمت داخل یا خارج انحراف دارد.
• اگر کودک برای  دید بهتر سر خود را کج می‌کند.
• زمانی که کودک دوبینی دارد که در این صورت برای دید بهتر مجبور است یکی از چشم‌های خود را ببندد.
• تاری چشم و دید ضعیف از دیگر نشانه‌های تنبلی چشم است.

در صورتی که کودک یکی از این نشانه‌ها را داشته باشد، باید مورد معاینه قرار گیرد تا در صورت تشخیص تنبلی، درمان او آغاز گردد. به این نکته توجه داشته باشید که تنبلی ممکن است هیچ نشانه‌ای نداشته باشد که در آن صورت بهتر است قبل از 5 سالگی کودک مورد معاینه قرار گیرد و این معاینات به صورت سالانه ادامه داشته باشد تا در صورت بروز علائم و تشخیص تنبلی، درمان شروع گردد. البته چندسالی است که قبل از ورود کودک به پیش دبستانی، مراجعه به پزشک اجباری شده و چشم کودک جهت تشخیص تنبلی مورد معاینه قرار می‌گیرد.

درمان تنبلی چشم

بهترین زمان برای درمان تنبلی چشم، زمانی است که مغز کودک در حال شکل‌گیری است.  بهتر است این کار پیش از 7 سالگی آغاز شود، اما اگر به هر دلیلی تشخیص این عارضه به تعویق افتاد، تا 17 سالگی نیز فرصت برای پیگیری و درمان وجود دارد و جای نگرانی نیست. درمان معمولا تا زیر 17 سالگی نتیجه مثبتی می‌دهد و تنبلی چشم به میزان قابل‌توجهی برطرف می‌گردد.

زمانی که کودک برای تشخیص تنبلی چشم مراجعه می‌کند، پزشک ابتدا معاینات دقیقی بر روی چشم انجام داده و نشانه‌هایی چون انحراف چشم، دوربینی، نزدیک‌بینی، ضعیف بودن چشم و ... را مورد بررسی قرار می‌دهد.  این کار برای کودکان بالای 3 سال که توانایی حرف زدن دارند با استفاده از تصاویر و حروف و برای کودکان زیر 3 سال با استفاده از ابزارهای خاصی انجام می‌شود. پزشک پس از معاینه و تشخیص تنبلی، توصیه‌هایی را به والدین داشته و روش‌های درمانی را برای  کودک لحاظ می‌کند. روش مورد استفاده با توجه به علت تنبلی و  میزان پیشرفت آن، تجویز می‌گردد. روش‌های درمان تنبلی چشم عبارتند از:

عینک: عینک به چشم کمک می‌کند تا تصاویر واضح‌تر و روشن‌تری را به مغز ارسال نماید. در این صورت مغز متوجه چشم ضعیف‌تر شده و سعی می‌کند تا از هر دو چشم به صورت یکسان استفاده کند. این کار از تنبل شدن چشم ناسالم پیشگیری کرده و بینایی آن را به حالت طبیعی برمی‌گرداند.

چشم‌بند: درمان دیگری که برای تنبلی چشم پیشنهاد می‌شود، استفاده از چشم‌بند به مدت 2 تا 6 ساعت در روز است که از چندماه شروع شده و ممکن است تا چند سال نیز ادامه داشته باشد. در این‌جا چشم‌بند بر روی چشم سالم قرار می‌گیرد تا چشم ضعیف‌تر بتواند عملکرد خود را بهبود بخشد. چشم‌بند دو نوع است، نوعی از آن مستقیما بر روی چشم قرار گرفته و نوع دیگر آن بر روی عینک استفاده می‌شود.

قطره چشم: ایزوپوتو آتروپین، نام قطره‌ایست که برای درمان تنبلی چشم مورد استفاده قرار می‌گیرد. قطره زمانی تجویز می‌گردد که کودک با چشم‌بند کنار نیامده و از آن استفاده نمی‌کند. در این حالت برای پوشاندن بینایی چشم سالم، از قطره آتروپین استفاده می‌شود. این قطره چشم قوی‌تر را به طور  موقت تار کرده و مغز را وادار می‌کند از چشم ناسالم برای تشخیص اجسام و بهبود دید استفاده نماید.

جراحی: در صورتی که روش‌های درمانی عینک، چشم‌بند یا استفاده از قطره تاثیری نداشته باشد، پزشک عمل جراحی چشم را برای برطرف کردن تنبلی پیشنهاد می‌دهد. این عمل زمانی انجام می‌شود که چشم  به دلیل افتادگی پلک یا آب مروارید دچار تنبلی شده باشد. در این‌جا عمل جراحی بر روی عضلات چشمی انجام می‌گیرد.

تمرینات بینایی: در کنار روش‌هایی که برای درمان تنبلی چشم عنوان شد، روش‌های کمکی دیگری چون انجام حرکات چشمی،  ساخت پازل‌ها و انجام برخی از  بازی‌های کامپیوتری نیز می‌تواند روند بهبود تنبلی چشم را سرعت بخشد. یکی از این بازی‌ها، بازی ویدیویی تتریس که دو چشم را مجبور به هماهنگی باهم می‌کند.

اغلب کودکانی که دچار تنبلی چشم هستند با درمان مناسب و به موقع، در عرض چند ماه بهبود می‌یابند، اما در برخی مواقع دوره درمان ممکن است تا 2 سال نیز طول بکشد. توجه داشته باشید که کودک حتی پس از بهبود نیز باید تحت‌نظر قرار داشته باشد تا در صورت بازگشت مجدد تنبلی چشم، درمان دوباره آن آغاز گردد. 25 درصد از کودکانی که دچار تنبلی چشم هستند، پس از بهبود دوباره به این عارضه دچار می‌گردند.

نکات مهم در مورد تنبلی چشم کودکان

• نوزادانی که نارس متولد می‌شوند، بیشتر در معرض تنبلی چشم قرار دارند. در صورتی که چنین فرزندانی دارید به این نکته توجه داشته و او را از ماه‌های اول تولد تحت نظر پزشک و مورد معاینه قرار دهید.
• هرچه سن کودک کمتر باشد، درمان تنبلی آسان‌تر بوده و زودتر انجام می‌شود. از این رو، بهتر است کودک را از همان ماه‌های اولیه مورد معاینه قرار گیرد و این کار را تا قبل از ورود به مدرسه چندین بار تکرار  شود. 3 ماهگی، 3 تا4 سالگی و 4 تا 6 سالگی بهترین زمان‌ها برای معاینه چشم کودک هستند.
• دقت داشته باشید که تنبلی چشم تنها یک عارضه است که در صورتی که به موقع درمان شود، بهبود یافته و به حالت طبیعی برمی‌گردد. اما اگر درمان نشود، بیماری‌های چشمی بسیار خطرناک را به دنبال خواهد داشت و ممکن است باعث کاهش بینایی یا از دست دادن آن تا آخر عمر شود.